Bilindiği üzere bazı uyuşmazlıklarda (ticari, işçi-işveren, tüketici, kira vb.) dava açmadan arabuluculuğa başvurmak zorunlu iken kanunda sayılanlar dışındaki uyuşmazlıklarda arabuluculuk zorunlu bir süreç değildir.
Ancak uyuşmazlıklarını dava açmadan çözmek isteyen taraflar yine de arabuluculuğa başvurabilir. Buna ihtiyari arabuluculuk diyoruz.
Arabuluculuk, tarafların kendi çözümlerini bulmalarına yardımcı olan, daha hızlı, daha ekonomik ve daha az stresli bir alternatif sunar. Gizlilik (uyuşmazlığın kimse duymadan çözümlenmesi) de önemli bir unsurdur. Arabuluculuk ile uyuşmazlıklarınızı çözerseniz, kimse adliye koridorlarında adınızı bağırmaz.
Şimdi bakalım, adım adım arabuluculuk süreci nasıl işler?
1. Karar verme
Öncelikle taraflardan birinin veya tarafların birlikte, uyuşmazlığı arabuluculuk ile çözmeye karar vermesi gerekir.
2. Arabulucuya Başvuru
İkinci aşamada, taraflardan biri, bir kısmı veya tüm taraflar arabulucuya başvurur. Bunun için tanıdığınız bir arabulucu ile görüşebilirsiniz. Tanıdığınız bir arabulucu yok ise internetten, dilerseniz Adalet Bakanlığının internet sitesinden bir arabulucu bulabilirsiniz. Arabulucular, Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından tutulan sicile kayıtlı, tarafsız ve uzman kişilerdir.
Taraflar birlikte arabulucuya başvurursa arabulucuyu birlikte yetkilendirdiklerinde arabuluculuk süreci başlamış olur. Taraflardan biri arabulucuya başvurduğunda arabulucu diğer tarafı bilgilendirir, diğer tarafın da arabulucuya yetki vermesi ile süreç başlar.
3. Tarafların Bilgilendirilmesi
Arabulucu, taraflara arabuluculuk süreci, ilkeleri ve kuralları hakkında bilgi verir. Bu aşamada, tarafların sürece gönüllü katılımı ve gizlilik esastır.
4. Görüşme, Müzakere Aşaması
Görüşmelere başlama: Taraflar ve arabulucu, belirlenen bir tarihte bir araya gelirler. Arabulucu, tarafların birbirlerini dinlemelerini ve anlamalarını sağlayarak iletişimi kolaylaştırır.
Tarafların Taleplerinin Belirlenmesi, Netleştirilmesi: Her taraf, uyuşmazlıkla ilgili kendi bakış açısını, taleplerini ve beklentilerini açıklar. Arabulucu, tarafların ortak noktalarını ve farklılıklarını belirlemelerine, birbirlerini anlamalarına, karılıklı talep ve beklentilerinin netleştirmelerine yardımcı olur.
Çözüm Yolları Arayışı: Taraflar, arabulucunun rehberliğinde, karşılıklı olarak kabul edilebilir bir çözüm bulmak için uyuşmazlık konusunu müzakere ederler. Arabuluculuk sürecinde taraflar, kendi çözümlerini bulma konusunda aktif rol oynarlar. Taleplerini ve beklentilerini ifade eder, müzakere eder ve nihai kararı kendileri verirler.
Arabulucu, tarafların yaratıcı çözümler üretmelerini ve uzlaşma sağlamalarını teşvik eder.
Örneğin babadan beş kardeşe kalan değerli bir dükkanın satılarak parasının bölüşülmesi isteğini içeren bir uyuşmazlıkta, satışta dükkan değerinden daha düşük bir bedele gidecek ise kiraya verilip, kira gelirinin paylaşılmasına karar verilebilir.
Anlaşma halinde elde edecekleri yararları, varsa vaz geçtikleri şeyleri; anlaşamama halinde içine düşecekleri durum ve yaşayacakları olayları değerlendirmelerini ve kendileri için en iyi çözümü bulmalarını sağlamalarına yardımcı olur. Örneğin, ticari bir uyuşmazlıkta taraflardan biri sattığı malın bedelinin faizinden ve ana paranın bir bölümünden vaz geçerek, karşı tarafla yeni bir sözleşme imzalayarak yüksek karlı yeni bir ticarete başlayabilir.
Arabulucu gerektiğinde çözüm önerisinde bulunabilir. Ancak bu, arabulucunun uyuşmazlığı sona erdirmesi veya bir çözümü dayatması anlamına gelmez. Mesela bir işçi-işveren uyuşmazlığında işçi talep ettiği parayı bir araba almak için kullanacaksa, işverene işçinin almak istediğine benzer kullanmadığı bir şirket aracı varsa bunu verip veremeyeceğini sorabilir.
Arabulucu, tarafsız bir üçüncü kişi olarak süreci yönetir. Tarafların iletişim kurmasını sağlar, çözüm üretmelerine yardımcı olur ve anlaşmaya varmalarını teşvik eder. Ancak arabulucu, karar verici değildir.
5. Anlaşma Sağlanması: Taraflar bir anlaşmaya vardıklarında, bu anlaşma yazılı hale getirilir ve imzalanır. Bu anlaşma, mahkeme kararı gibi bağlayıcıdır. Yani ilam hükmündedir.
Bu anlaşma, mahkeme kararından çok çok daha kısa bir sürede, daha az maliyetle, tarafların daha az üzülmesi ve yıpranmasıyla ve tabii gizlilik kuralı gereği kimseler duymadan elde edildiği için tüm tarafların menfaatinedir.
Arb. Av. Musa Sağ